Voet-tussen-de-deur-strategie: Vrijwillig scannen, straks verplicht

De voorzitter van de EU (op dit moment Denemarken) heeft in een brief van 30 oktober aan het permanente vertegenwoordigerscomité (PDF, in het Engels) een voorstel gedaan om het wetsvoorstel dat bekend staat als ‘chatcontrole’ aan te passen, in de hoop dit voorstel toch geaccepteerd te krijgen.

De voorzitter meent dat de voornaamste bezwaren tegen het chatcontrole-voorstel op dit moment gaan over het onderdeel van het voorstel om alle inhoud van elektronische communicatie van mensen in de EU te gaan scannen, om te controleren of er mogelijk criminaliteit tussen zou kunnen zitten (de EU duidt dit aan als een ‘opspoorverplichting’).

In het bijzonder zou men bezorgd zijn om:

1. De bescherming van de fundamentele rechten van de mensen in de EU
2. Cyberveiligheid

De voorzitter concludeert dat deze bezwaren zo hardnekkig zijn, dat het er niet op lijkt dat er overeenstemming kan worden bereikt:

“Ondanks grondige en intensieve onderhandelingen op basis van verschillende compromisvoorstellen is het tot nu toe niet gelukt een compromis te vinden dat voldoende steun van de lidstaten voor deze bepalingen verwierf. De mogelijkheden om binnen een redelijke termijn overeenstemming te bereiken (…) lijken uitgeput.”

Daarom stelt het presidentschap nog een aantal wijzigingen voor, ten opzichte van de meest recente versie van het chatcontrole-voorstel, dat uiteen was gezet in Document 13095/25:

• Wijziging (a): Artikelen op grond waarvan aanbieders van communicatiediensten verplicht zouden kunnen worden alle communicatie van mensen in de EU te scannen, om te kijken of er criminaliteit tussenzit, worden geschrapt. Dat betreft artikelen 7 tot en met 11.
• Wijziging (b): In plaats daarvan worden de voorzieningen van Verordening (EU) 2021/1232 permanent gemaakt. Dit betreft een wijziging in artikel 88 van het chatcontrole-voorstel.

Verordening (EU) 2021/1232 maakt het mogelijk voor aanbieders van diensten om zelf het initiatief te nemen om alle communicatie van mensen in de EU die hun dienst gebruiken door te lichten, om te kijken of er mogelijk criminaliteit tussenzit.

Deze verordening was nodig, omdat je normaal gesproken recht hebt op bescherming van je persoonlijke levenssfeer (privacy), inclusief je communicatie. Het briefgeheim is in Nederland een belangrijk recht met een gerespecteerde traditie. Ook EU-wetgeving zou de mogelijkheid van privé elektronische communicatie moeten beschermen, middels wat bekend staat als de e-privacyrichtlijn (Richtlijn 2002/58/EG).

Het scannen van al je communicatie, zonder verdenking, ondermijnt het algemene recht op bescherming van je persoonlijke levenssfeer én het recht op privé elektronische communicatie. Met het verlengen van Verordening (EU) 2021/1232 zou de mogelijkheid van aanbieders om dit soort inbreuk te maken permanent worden uitgebreid.

• Wijziging (c): Ook worden aanbieders aangemoedigd om zelf het initiatief te nemen om alle communicatie van mensen in de EU te gaan scannen, omdat dit scannen nu ook gaat worden aangemerkt als op zich al een ‘mitigerende maatregel’. Dit gebeurt in een wijziging in artikel 4 van het chatcontrole-voorstel.

Hoeveel en welke maatregelen een aanbieder neemt, en wat uit deze maatregelen naar voren komt, telt mee in de berekening van de EU om deze aanbieder vervolgens eventueel te verplichten om nog aanvullende maatregelen te nemen.

Het verplicht moeten nemen van maatregelen kan kostbaar zijn voor een aanbieder, vandaar de verwachtte aansporende werking van deze wijziging.

• Wijziging (d): Middels een voet-tussen-de-deur-strategie, zal er iedere vijf jaar geëvalueerd worden of aanbieders van communicatiediensten nu wél verplicht kunnen worden om alle communicatie van mensen in de EU die hun dienst gebruiken te gaan scannen(‘opsporingsverplichtingen’). Dit komt met een wijziging van artikel 85.

Er wordt al geanticipeerd dat de Europese Commissie dan met een nieuw wetsvoorstel zal gaan komen om de scanverplichting alsnog in te voeren.

Het zal duidelijk zijn dat met deze wijzigingen echter geen van de twee fundamentele zorgen kan worden weggenomen:

1. De fundamentele rechten van mensen, waaronder in Nederland, zouden nog steeds geschonden gaan worden.
2. Er wijzigt niets, en verbetert dus ook niets, met betrekking tot cyberveiligheid.

Alle zorgen waar de voorzitter naar verwees blijven dus nog steeds bestaan.

Het is op dit moment echter nog onduidelijk hoe jouw vertegenwoordigers in de EU met het gewijzigde chatcontrole-voorstel om zullen gaan.