Op maandag 24 november werd in de vaste kamercommissie Justitie en Veiligheid gesproken over de nieuwste versie van het chatcontrole-voorstel van de EU. Aanleiding is de Coreper-vergadering op woensdag 26 november, waar lidstaten hun positie over het nieuwe chatcontrole-voorstel kenbaar moeten maken. De minister van Justitie en Veiligheid Foort van Oosten liet de Tweede Kamer vorige week weten dat Nederland van plan is zich van stemmen te onthouden, in plaats van tegen te stemmen zoals voorheen.

Kritiek #

Met uitzondering van de vertegenwoordiging van de VVD maakten alle aanwezige commissieleden een zeer kritische openingsverklaring over het nieuwe voorstel.

Barbara Kathmann (GL/PvdA) noemde het voorstel “in de kern” problematisch. Ze maakte duidelijk dat het eindeloze gesleutel aan het chatcontrole-plan een doodlopende weg is. Er moet een compleet nieuwe aanpak van het genoemde probleem geformuleerd worden, en Kathmann verwacht dat je dan helemaal niet uitkomt bij discussies over scannen van alle privéberichten en ondermijnen van encryptie.

Pepijn Van Houwelingen (FVD) wees erop dat hoewel het nieuwe voorstel wordt verkocht als een afgezwakte variant, het in feite verder gaat, door ook leeftijdsverificatie te verplichten, en het scannen van zowel links, afbeeldingen én tekstberichten toe te staan. Ook uitte hij zijn zorgen over de manier waarop het EU-voorzitterschap chatcontrole er koste wat kost door lijkt te willen drukken, waardoor de Tweede Kamer nu nauwelijks de tijd heeft om over de nieuwste versie te debatteren.

Zorgen #

De belangrijkste zorg onder de kamerleden is dat het voorstel alsnog zou leiden tot een onacceptabele inbreuk op mensen hun privéleven. Caroline van der Plas (BBB) zei dat chatcontrole haaks staat op het briefgeheim.

Daarnaast bestaat de zorg dat hoewel in het nieuwe voorstel geen verplichting meer zit, er in de praktijk tóch een verplichting gevoeld zal worden door bedrijven. Dit omdat bedrijven volgens het voorstel wél verplicht zouden zijn om ‘mitigerende’ maatregelen te nemen. Dit zou er toe kunnen leiden dat bedrijven alsnog de druk voelen om ‘vrijwillig’ berichten van gebruikers te gaan scannen.

Van Houwelingen: “Ik weet wel hoe dat straks gaat. ‘Nee, het is niet verplicht hoor, maar als u het niet doet, dan vind ik als toezichthouder dat u niet genoeg doet. En dan riskeert u wel een boete. Ik zeg het maar even. U hoeft niet te scannen, hoor. Maar ja… de keuze is aan u.’”

Tegenstemmen? #

Meerdere kamerleden vestigden de aandacht op de veranderde positie van de minister. Waarom zou Nederland zich nu plots onthouden van stemmen, in plaats van tegen het voorstel stemmen? Shanna Schilder (PVV) vroeg dit direct aan de minister: Is hij bereid tegen te stemmen? Ook Sarah El Boujdaini (D66) vroeg zich af waarom Nederland niet gewoon tegen kon stemmen.

In zijn beantwoording gaf de minister drie redenen om niet tegen te stemmen.

1. Ten eerste, met een tegenstem zou je ook tegen alle goede onderdelen van het voorstel stemmen, en dat zou te ver gaan, vond de minister.
2. Ten tweede, door te onthouden van stemmen blijf je een plek aan de onderhandelingstafel houden. De minister zei: “het gaat toch gebeuren, dus zorg dat je aan tafel zit.”
3. Ten derde, Nederland heeft zelf in het verleden gelobbied voor het toestaan van vrijwillige chatcontrole, en die praktijk bestaat inmiddels zo’n 10 jaar. Met een tegenstem zou Nederland dus stemmen tegen de huidige praktijk.

Jeltje Straatman (CDA) merkte terecht op dat er hier een vreemde situatie is ontstaan. Als scannen van privéberichten dus al 10 jaar gebeurt, dan gelden de bezwaren die er tegen het nieuwe voorstel zijn toch ook voor de huidige situatie? De minister gaf dit toe, maar zei dat niet bekend is hoe vaak “client-side scanning” nu al wordt gebruikt. Wel wist de minister dat volgens de AIVD het toestaan van chatcontrole op vrijwillige basis een zeer hoog risico met zich meebrengt.

Kamermotie #

De discussie in de tweede termijn van het debat draaide voornamelijk om de vraag of Nederland niet toch tegen kan stemmen.

Het is heel duidelijk dat een meerderheid van de Kamer het idee van chatcontrole helemaal niet ziet zitten, stelde Schilder (PVV). Daar moet je dan ook de logische consequentie aan verbinden en gewoon ’nee’ zeggen. Van der Plas (BBB) vond het verontrustend als Nederland niet gewoon het meerderheidsstandpunt van de Kamer kan uitspreken in Europa. Ook Kathmann (GL/PvdA) liet de minister weten ontevreden te zijn met zijn onderbouwing. De situatie is er eigenlijk alleen maar onduidelijker op geworden, zo stelde ze.

Van Houwelingen (FvD) heeft een twee-minutendebat aangevraagd over het onderwerp, en zal daar een motie inbrengen om de minister te bewegen tegen het nieuwe voorstel te stemmen. Dit debat zal plaatsvinden op dinsdag 25 november, één dag voor de Coreper-vergadering. Gezien de nieuwe samenstelling van de Kamer heeft de motie een kans van slagen.