Podcast: Chatcontrole? De Stasi lijken er amateurs bij
Geplaatst op 28 September 2023 ‐ 7 min leestijd
Een nieuwe podcast-aflevering van De Hypocriet over chatcontrole. Je kunt deze hier beluisteren en de transcriptie lezen.
Transcriptie
00:00:00
“Verdacht materiaal gevonden. Je gesprek is gerapporteerd.”
00:00:08
Waarschijnlijk heb je zo’n melding niet ontvangen in je privé-berichtjes … of tenminste: nog niet. Want het zou binnenkort zomaar werkelijkheid kunnen worden voor mensen die in de Europese Unie wonen. Waaronder dus ook iedereen in Nederland.
00:00:28
Uuuuh… sorry, wat? Ja, dat was ook mijn reactie. Maar goed, geen stress. Binnen een paar minuten weet je zometeen alles wat je moet weten.
00:00:44
Hallo en welkom bij De Hypocriet met mij, Chris Onrust. In deze aflevering zullen we het hebben over de merkwaardige (en ook een beetje ondeugende!) plannen die de Europese Unie heeft voor uw digitale communicatie. Inclusief privéberichten. En inclusief gesprekken die eind-tot-eind versleuteld zijn. Dus, wat is het idee?
00:01:12
In oktober beslissen onze vertegenwoordigers in het Europees Parlement of het wetsvoorstel COM(2022) 209, beter bekend als ‘chatcontrole’, gaat worden aangenomen.
00:01:27
Chat wat? Chatcontrole. Chatcontrole verwijst naar een wetsvoorstel van het bureau van Eurocommissaris Ylva Johansson van Binnenlandse Zaken. Het voorstel zou het voor de EU mogelijk maken om aanbieders van digitale communicatiediensten te verplichten om de inhoud van alle communicatie van alle gebruikers van hun dienst te scannen, om te kijken of er eventueel, mogelijk, misschien iets illegaals tussen zou kunnen zitten.
00:02:05
Concreet zou dit betekenen dat ieder berichtje dat je via een berichtendienst verstuurt—van Whatsapp, Instagram en TikTok tot Minecraft en Zoom—gaat worden doorgelicht. Dat berichtje naar je kind, zus, of oma? Slap geklets met je collega? Die leuke zelfie naar je vriendin? Foto’s van die vreemde huiduitslag aan je huisarts? Communicatie tussen advocaat en cliënt? Tussen een journalist en haar bron? Allemaal zullen ze door de scanner gaan. Willekeurig, zonder dat er enige verdenking bestaat dat je ook maar iets fout hebt gedaan, en zonder gerechtelijk bevel. En mochten de automatische scanners daartoe besluiten, dan kan je bericht via medewerkers van de EU in één rechte lijn worden doorsluist naar Europol, de Europese politie.
00:03:07
Het is alsof je 24 uur per dag een vriendelijke waarnemer van de EU naast je hebt staan om alles wat je zegt en doet te beoordelen—in de woonkamer, in de keuken, op de wc, op het werk, in sportschool, in de tram, bij de dokter. Heeft u daar zin in? Ja, ik ook niet.
00:03:36
Wat steekt hier achter, waarom zou de EU dit willen? De officiële motivatie van het wetsvoorstel is dat het zou helpen met het bestrijden van bepaalde vormen van criminaliteit.
00:03:51
In het geval van chatcontrole gooiden ze het op het bestrijden van kindermisbruik, maar gelekte documenten suggereren dat er ook is overwogen om terrorisme als rechtvaardiging te noemen. Terrorisme en kindermisbruik zijn twee misdaadcategorieën waar vrijwel iedereen zich woest over kan maken. Bovendien worden ze al sinds de jaren ’90 iedere paar jaar weer opgerakeld als argumenten om veilige, versleutelde communicatie tussen burgers te ondermijnen. Zonder veilige, versleutelde communicatie onder de bevolking zou het voor overheden en inlichtingendiensten zoveel makkelijker zijn om in de gaten te houden wie wat zegt, tegen wie, en wanneer. En welke mensen het eventueel niet eens zijn met het regeringsbeleid. Uh … oh sorry, zei ik dat hardop?
00:04:55
De Europese Raad is niet de enige die op dit moment probeert digitale vrijheden in te perken. In het Verenigd Koninkrijk hebben ze de voorgestelde Online-veiligheidswet die eind-tot-eind versleuteling zou ondermijnen, en de Verenigde Staten overweegt nu het Elimineren van Misbruik en Ongebreidelde Verwaarlozing van Interactieve Technologieën-wetsvoorstel (afgekort EARN IT), waarin men graag achterdeuren in versleutelde communicatie wil zien. (Een achterdeur in eind-tot-eind versleutelde communicatie is het equivalent van je hele huis goed op slot doen tegen inbrekers, maar één raam wijdopen laten staan.) Niet zo handig.
00:05:43
Maar hoe voorspelbaar deze poging van de EU om veilige communicatie te ondermijnen ook was, chatcontrole is nog steeds een verschrikkelijk slecht idee.
00:05:55
Het lukraak en zonder verdenking scannen van alle digitale communicatie zou een grove inbreuk op onze grondrechten maken. Hieronder valt het recht op de eerbiediging van het privé-leven en van het familie- en gezinsleven, inclusief de vertrouwelijkheid van communicatie; het recht op bescherming van persoonsgegevens; en de vrijheid van meningsuiting en van informatie (respectievelijk artikelen I.7, I.8 en I.11 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie.)
00:06:36
Dat chatcontrole deze grondrechten zou schenden is niet slechts mijn mening. Dit concluderen de Europese toezichthouder voor gegevensbescherming en het Europees Comité voor gegevensbescherming. En dit is ook de officiële conclusie van de EU’s eigen Juridische Dienst, wier advies werd ingeroepen toen bleek dat er toch wel héél wat bezwaar was tegen het wetsvoorstel. Daarbij merkte de Juridische Dienst op dat het voorstel hoogstwaarschijnlijk ook niet eens voldoet aan het evenredigheidsbeginsel (dat wil zeggen, dat de inbreuk op een recht evenredig moet zijn aan het doel dat men middels die inbreuk probeert te bereiken). Met andere woorden, zelfs volgens de EU’s eigen adviesdienst heeft heeft het chatcontrole wetsvoorstel juridisch gezien vrijwel geen poot om op te staan.
00:07:41
Bovendien voert het niet te ver om te stellen dat chatcontrole van de EU een de facto surveillance-suprastaat zou maken. Een beetje historisch bewustzijn kan op dit moment denk ik geen kwaad.
00:07:58
Het voormalig Oost-Duitse Ministerie van Staatsveiligheid, beter bekend als de ‘Stasi’, had ten tijde van haar hoogtepunt eind jaren ’80 dossiers aangelegd over ongeveer 5,6 miljoen mensen, wat neerkomt op grofweg een derde van de toenmalige Oost-Duitse bevolking. De Stasi stoomde brieven open, tapte telefoons af, doste huizen uit met afluisterapparatuur. De huidige beheerders van het inmiddels openbaar gemaakte Stasi-archief verwijzen tegenwoordig naar deze dossiers als “slachtofferbestanden”—alledaagse burgers waren slachtoffer van deze grootschalige, ingrijpende surveillancepraktijken.
00:08:51
En wat denkt de EU? “Amateurs! Dat kunnen wij beter!”? In plaats van ‘slechts’ een derde van de bevolking te surveilleren, wil de EU dit uitbreiden naar iedereen die digitale berichtjes verstuurt. Als we aannemen dat alle ‘slimme’-telefoonbezitters wel eens digitale berichtjes sturen, dan zou dat in Nederland neerkomen op het surveilleren van meer dan 95% van de bevolking. Iedere dag. Iedere nacht. Willekeurig. Zonder dat je ook maar iets verkeerds hebt gedaan. En dat zou prima zijn, omdat het initiatief dit keer uit Brussel komt in plaats van uit Berlijn?
00:09:40
Bij diens voorstel tot de invoering van het briefgeheim in 1844/45, waarschuwden J.R. Thorbecke en collega-Kamerleden al:
“‘Het openen of doen openen van iemands brieven tegen zijnen wil, is geen mindere, ja gevaarlijker aanranding der bijzondere vrijheid, dan wanneer verklikkers in zijn huis worden gezonden, om zijne vertrouwelijke gesprekken af te luisteren…”
00:10:12
Polen, waar de herinneringen aan de Sovjet-tijd nog vers zijn, heeft al gezegd het chatcontrole wetsvoorstel niet te zullen steunen. Ook de Duitse bondsregering geeft aan dat ze dit voorstel in de huidige vorm geen steun gaat verlenen.
00:10:32
Hier in Nederland hebben we vorig jaar nog artikel 13 van de grondwet aangepast, om duidelijk te maken dat briefgeheim niet alleen geldt voor telefoons en telegrafen, maar ook voor telecommunicatie in bijvoorbeeld email of WhatsApp. De Tweede Kamer nam de afgelopen weken bovendien met grote meerderheid de ene na de andere motie aan bedoeld om veilige, versleutelde communicatie te beschermen.
00:11:06
Het chatcontrole wetsvoorstel van de EU gaat lijnrecht in tegen waar we voor staan en ons sterk voor gemaakt hebben. Toch zitten we nu nog steeds met de dreiging dat chatcontrole er binnenkort wel eens doorgedrukt kan worden—met alle schending van grondrechten en surveillance die daarop zou volgen.
00:11:31
Het wordt hoog tijd dat er vanuit Nederland een duidelijk standpunt wordt ingenomen dat we niet op chatcontrole zitten te wachten. Chatcontrole? Nee, bedankt.
00:11:48
En van mij ook bedankt voor het luisteren naar deze aflevering van De Hypocriet. Als je daar de neiging toe voelt, deel deze aflevering dan met een vriend of een vijand. En! Als je meer wilt horen of contact met ons wilt opnemen, vind je al onze afleveringen en contactgegevens op dehypocriet.nl. Ik ben Chris Onrust. Bedankt voor het luisteren en tot spreeks.